I. Tại sao Trump muốn làm hòa với Putin
Có ba lý do chính khiến Trump 2.0 háo hức muốn cải thiện quan hệ với nước Nga của Putin ngay sau khi trở lại Tòa Bạch Ốc:
1. Chiến lược “chia để trị”
Một trong những lập luận phổ biến là Trump muốn tách Nga ra khỏi Trung Quốc để Mỹ có thể tập trung vào kiềm chế Trung Quốc. Nếu Moscow và Washington đạt được một thỏa thuận nhất định, Nga có thể giảm bớt sự phụ thuộc vào Bắc Kinh, qua đó phá vỡ liên minh chiến lược giữa hai cường quốc độc tài.
2. Hạn chế sự can dự của Mỹ vào châu Âu
Trump từ lâu đã coi châu Âu là một gánh nặng thay vì một đồng minh chiến lược. Nếu có thể dàn xếp với Putin, Trump có thể biện minh cho việc rút bớt cam kết an ninh với NATO và tập trung nguồn lực vào những vấn đề mà ông quan tâm hơn, như thương mại và biên giới phía nam của Mỹ.
3. Lợi ích cá nhân và tư tưởng
Trump từ lâu đã tỏ ra ngưỡng mộ các nhà lãnh đạo mạnh mẽ như Putin. Ông coi Putin như một người có thể “thương lượng” được, không giống như các đồng minh dân chủ của Mỹ mà ông cho là luôn “lợi dụng” nước Mỹ.
Nhìn bề ngoài, những động thái của Trump có thể trông giống như một chiến thuật hợp lý để cô lập Trung Quốc.
Nhưng liệu Nga có thực sự rời xa Trung Quốc để đi với Mỹ?
II. Liệu Putin có thực sự đi với Trump?
Dù Trump có thể đưa ra những đề nghị hấp dẫn đến đâu, việc Nga chuyển hướng khỏi Trung Quốc để ngả về phía Mỹ là cực kỳ khó xảy ra.
Có ba lý do chính như sau:
1. Tính ổn định của chế độ Nga – Trung so với Mỹ
Nga và Trung Quốc đều là các chế độ độc tài, nơi quyền lực tập trung vào một nhóm nhỏ lãnh đạo, giúp họ có thể duy trì chiến lược dài hạn. Ngược lại, Mỹ là một nền dân chủ với chu kỳ bầu cử 4 năm. Ngay cả khi Trump có thể đạt được một thỏa thuận với Putin, không có gì đảm bảo rằng người kế nhiệm của ông (có thể là một tổng thống Dân chủ hoặc một người Cộng hòa theo đường lối cứng rắn với Nga) sẽ tiếp tục chính sách này. Putin hiểu rõ rằng Trump chỉ là một phần của chu kỳ chính trị Mỹ, trong khi quan hệ Nga – Trung Quốc được xây dựng để kéo dài nhiều thập niên.
2. Nga và Trung Quốc có chung lợi ích chiến lược dài hạn
Nga và Trung Quốc đều muốn thách thức trật tự thế giới do Mỹ lãnh đạo và làm suy yếu ảnh hưởng của phương Tây. Dù có một số khác biệt và cạnh tranh trong khu vực Trung Á, lợi ích chiến lược chung của họ trong việc đối đầu với Mỹ vẫn quan trọng hơn nhiều so với những lợi ích ngắn hạn khi nghiêng về phía Washington.
3. Nga đang phụ thuộc vào Trung Quốc
Sau cuộc chiến Ukraine, Nga ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc về kinh tế và công nghệ. Trung Quốc là thị trường xuất khẩu năng lượng lớn nhất của Nga, là nguồn cung cấp thiết bị quân sự và là đối tác tài chính quan trọng khi Nga bị phương Tây trừng phạt. Một sự xoay trục đột ngột khỏi Trung Quốc sẽ làm tổn hại đến nền kinh tế Nga hơn là mang lại lợi ích.
Vì vậy, mặc dù Trump có thể muốn kéo Nga ra khỏi liên minh với Trung Quốc, nhưng thực tế là Nga không có động lực chiến lược để làm điều đó.
Chính Ngoại trưởng Nga Lavrov, ngày 12/03/2025 tại Moscow, đã nhấn mạnh rằng lợi ích quốc gia của Nga không bao giờ hoàn toàn phù hợp với Mỹ, nhưng ông ủng hộ một số chính sách của Tổng thống Trump. Ông Lavrov coi nhiệm kỳ thứ hai của Trump là “sự trở lại bình thường”, đồng thời khẳng định rằng Nga sẽ tiếp tục duy trì quan hệ đối tác chiến lược với Trung Quốc.
III. Một mình Mỹ có thể đánh bại Trung Quốc không?
Mặc dù Mỹ vẫn là cường quốc số một thế giới, nhưng việc đơn phương đánh bại Trung Quốc là một nhiệm vụ cực kỳ khó khăn.
Lịch sử đã chứng minh rằng ngay cả khi Trung Quốc ở vào thời điểm yếu nhất, như trong thời kỳ nhà Thanh cuối thế kỷ 19, thì cũng phải cần đến liên minh 8 nước (Anh, Pháp, Đức, Nhật Bản, Nga, Mỹ, Ý, Áo-Hung) mới có thể làm lung lay hệ thống của nó.
Hiện nay, Trung Quốc mạnh hơn rất nhiều so với thời điểm đó, và có một số yếu tố khiến Mỹ khó có thể đơn phương hạ gục Trung Quốc:
1. Kinh tế Trung Quốc quá lớn và có khả năng tự lực
Trung Quốc là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới và là đối tác thương mại quan trọng của hầu hết các quốc gia.
Ngay cả khi Mỹ áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế, Trung Quốc vẫn có thể duy trì nền kinh tế của mình thông qua quan hệ với các nước đang phát triển và các đối tác phi phương Tây.
2. Quân đội Trung Quốc đã phát triển đáng kể:
PLA (Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc) đã hiện đại hóa nhanh chóng trong hai thập kỷ qua.
Trung Quốc có khả năng phòng thủ mạnh trong khu vực, đặc biệt là ở Biển Đông và eo biển Đài Loan.
Một cuộc đối đầu quân sự trực tiếp giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ không dễ dàng kết thúc với một chiến thắng đơn phương cho Washington.
3. Trung Quốc có mạng lưới đồng minh kinh tế và chính trị riêng
Dù không có nhiều đồng minh quân sự chính thức như Mỹ, Trung Quốc có ảnh hưởng rất lớn đối với các nước đang phát triển, đặc biệt là thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI).
Bắc Kinh đã xây dựng các mối quan hệ kinh tế sâu sắc với châu Phi, Nam Mỹ, và một số khu vực ở châu Á, giúp nước này có khả năng chống chịu trước áp lực từ Mỹ.
Tóm lại, Mỹ không thể đánh bại Trung Quốc một cách đơn phương mà không có sự hỗ trợ từ các đồng minh.
IV. Vậy chiến lược hợp lý nhất là gì?
Thay vì cố gắng kéo Nga về phía mình hoặc tách Nga khỏi Trung, Mỹ có lẽ nên tập trung vào việc củng cố liên minh với các nước dân chủ và xây dựng một mặt trận thống nhất để đối phó với Trung Quốc.
Một số bước đi hợp lý bao gồm:
1. Tăng cường quan hệ với châu Âu
Mỹ nên làm việc với EU và NATO để duy trì một liên minh vững chắc, không để Nga có cơ hội lợi dụng sự chia rẽ phương Tây.
2. Xây dựng một liên minh kinh tế và công nghệ để đối trọng với Trung Quốc
Mỹ nên hợp tác chặt chẽ hơn với Nhật Bản, Ấn Độ, Úc, Hàn Quốc và EU để giảm sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng của Trung Quốc và bảo vệ công nghệ chiến lược khỏi Bắc Kinh.
3. Hỗ trợ các đồng minh ở Ấn Độ – Thái Bình Dương
Washington cần bảo đảm rằng Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan và các nước Đông Nam Á không cảm thấy bị bỏ rơi, từ đó giúp hình thành một vành đai kiềm chế Trung Quốc.
4. Kiên trì chiến lược dài hạn thay vì những thỏa thuận ngắn hạn
Một trong những sai lầm của Trump là quá tập trung vào các giao dịch chính trị nhất thời mà thiếu đi một chiến lược dài hạn.
Để đối đầu với Trung Quốc, Mỹ cần một chiến lược mang tính hệ thống, không chỉ dựa vào cá nhân một tổng thống.
V. Kết luận
Dù Trump có thể muốn chia rẽ Nga và Trung Quốc như Nixon đã từng làm hồi năm 1972, nhưng thực tế là Moscow khó có thể từ bỏ Bắc Kinh.
Một mình Mỹ không đủ sức đánh bại Trung Quốc, và cách tiếp cận hợp lý nhất là xây dựng một liên minh rộng lớn với các nền dân chủ khác.
Nếu Mỹ tiếp tục xa lánh đồng minh và hành động đơn phương, Trung Quốc sẽ có lợi thế lớn hơn trong cuộc cạnh tranh quyền lực toàn cầu.
Những diễn biến gần đây trong quan hệ Mỹ-Nga đã mang lại những góc nhìn mới về chiến lược ngoại giao của Tổng thống Trump và tác động của nó đối với trật tự thế giới tự do.
Ls. Vũ Đức Khanh, 13.03.2025.
