Khi Washington gia tăng áp lực lên Việt Nam về mức thặng dư thương mại khổng lồ 123,5 tỷ USD với Mỹ, một chiều hướng khác trong quan hệ song phương đang dần lộ diện: hợp tác an ninh và quốc phòng.
Câu hỏi quan trọng lúc này là liệu Tổng thống Trump có tận dụng thâm hụt thương mại này để ép Hà Nội tiến sâu hơn vào mối quan hệ quân sự với Mỹ nhằm bao vây Trung Quốc hay không.
Khác với các chính quyền trước đây vốn đặt trọng tâm vào dân chủ và nhân quyền, Trump hoạt động thuần túy như một nhà đàm phán.
Chính sách “Nước Mỹ trên hết” của ông không hướng đến việc truyền bá giá trị, mà là tìm kiếm những thỏa thuận có lợi nhất cho Mỹ.
Điều đó có nghĩa là các nhà lãnh đạo cộng sản Việt Nam sẽ phải nhượng bộ một điều gì đó nếu họ muốn tránh thuế quan và nhận được sự hỗ trợ của Mỹ.
Vấn đề là, liệu những nhượng bộ đó chỉ giới hạn trong lĩnh vực kinh tế, hay Trump cũng sẽ thúc đẩy Hà Nội đi xa hơn trên con đường cải cách chính trị?
Thặng Dư Thương Mại của Việt Nam: Mục Tiêu Trump Nhắm Tới
Việt Nam đã trở thành một trong những vấn đề thương mại lớn nhất của Mỹ.
Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Mỹ sang Việt Nam đạt 13,1 tỷ USD, trong khi nhập khẩu từ Việt Nam lên tới 136,6 tỷ USD, theo số liệu của văn phòng của Đại diện Thương mại Mỹ (USTR).
Đối với Trump, người luôn coi thâm hụt thương mại là một hình thức “chiến tranh kinh tế”, tình trạng này là không thể chấp nhận được.
Chính quyền của ông đã bắt đầu xem xét khả năng áp thuế để buộc Hà Nội phải mua nhiều hơn hàng hóa Mỹ—từ nông sản, lúa mì, thịt bò, dầu khí, khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG), hàng công nghệ cao cho đến máy bay Boeing.
Nhưng Trump không chỉ tìm kiếm sự cân bằng kinh tế trong ngắn hạn.
Ông hiểu rằng việc bán vũ khí—máy bay F-16, trực thăng trinh sát biển, xe tăng, đạn dược, và những thiết bị công nghệ quốc phòng cao—vừa giúp giảm thâm hụt thương mại, vừa củng cố sức mạnh của Việt Nam như một đối trọng với Trung Quốc.
Hà Nội có thể muốn giữ thái độ “án binh bất động”, nhưng Trump sẽ không để họ né tránh mãi.
Canh Bạc An Ninh: Trang Bị Cho Một Nhà Nước Áp Bức?
Đảng Cộng sản Việt Nam đang ở thế khó.
Họ muốn có vũ khí Mỹ nhưng sợ chọc giận Trung Quốc.
Họ muốn hưởng lợi từ Mỹ về kinh tế nhưng lại từ chối cải cách hệ thống chính trị khép kín của mình.
Việt Nam đang cố gắng đi dây giữa Washington và Bắc Kinh, nhưng Trump sẽ không để họ mãi chơi trò nước đôi này.
Khác với Biden, người có thể ưu tiên ổn định quan hệ song phương bất chấp chế độ chính trị của Việt Nam, Trump đòi hỏi sự có qua có lại.
Nếu Việt Nam muốn được Mỹ hỗ trợ quân sự, họ phải thể hiện một sự cam kết rõ ràng hơn với các lợi ích của Mỹ.
Điều đó đòi hỏi nhiều hơn việc chỉ mua hàng hóa Mỹ—nó đòi hỏi Việt Nam phải chọn phe trong cuộc đối đầu Mỹ-Trung.
Câu hỏi lớn hơn đặt ra cho Mỹ là: Liệu Washington có nên tăng cường sức mạnh cho một chế độ cộng sản đàn áp chính người dân của mình không?
Chính quyền Việt Nam liên tục bắt bớ các nhà hoạt động, kiểm soát báo chí và bóp nghẹt phe đối lập chính trị.
Không giống Nhật Bản, Hàn Quốc hay Đài Loan, Việt Nam không chia sẻ các giá trị dân chủ với Mỹ.
Nếu Trump quyết định bán vũ khí cho Hà Nội, ông cần yêu cầu nhiều hơn là chỉ tiền bạc—ông phải yêu cầu cải cách chính trị thực chất.
Quyền Lực Mặc Cả Của Trump: Buộc Hà Nội Phải Lựa Chọn
Trump nhìn nhận quan hệ Mỹ-Việt như một thương vụ kinh doanh.
Dưới đây là cách ông có thể ép Việt Nam phải thực sự cam kết:
1. Dùng thuế quan làm công cụ gây sức ép
Việt Nam phụ thuộc vào thị trường Mỹ để tăng trưởng kinh tế.
Trump có thể sử dụng đòn bẩy thuế quan không chỉ để đòi hỏi nhượng bộ kinh tế mà còn để buộc Hà Nội phải đi xa hơn trong hợp tác an ninh và chính trị.
2. Ràng buộc việc bán vũ khí với cải cách chính trị
Nếu Việt Nam muốn có sự hỗ trợ quân sự của Mỹ, họ phải chứng minh rằng mình không chỉ là một nhà nước cộng sản tìm kiếm một liên minh tạm thời.
Mỹ nên yêu cầu các bước đi cụ thể hướng tới dân chủ, chẳng hạn như trả tự do cho tù nhân chính trị và mở rộng quyền tự do báo chí.
3. Ngăn chặn trò chơi hai mặt với Trung Quốc
Trump nên đặt ra điều kiện rõ ràng: Việt Nam không thể vừa hưởng lợi từ Mỹ, vừa duy trì quan hệ chiến lược với Bắc Kinh.
Bất kỳ thỏa thuận nào về vũ khí và hợp tác an ninh đều phải đi kèm cam kết mạnh mẽ hơn về việc đứng về phía Mỹ.
4. Tăng cường hỗ trợ cho phong trào dân chủ tại Việt Nam
Song song với việc hợp tác với chính phủ Việt Nam, Mỹ cũng cần đầu tư vào các lực lượng dân chủ, báo chí độc lập và xã hội dân sự.
Nếu mục tiêu của Mỹ là bao vây Trung Quốc, thì một Việt Nam tự do sẽ là một đồng minh vững chắc hơn là một chế độ độc tài.
Chiến Lược của Trump: Không Chỉ Kềm Chế Mà Phải Đánh Gãy Trung Quốc
Trump không chỉ muốn kềm chế Trung Quốc—ông muốn đánh gãy quyền lực kinh tế và chiến lược của Bắc Kinh.
Việt Nam, với vai trò là một trung tâm sản xuất quan trọng ngoài Trung Quốc, đóng vai trò then chốt trong kế hoạch này.
Nhưng đơn giản chỉ bán vũ khí cho Hà Nội trong khi họ vẫn là một chế độ độc tài không phải là một giải pháp thực sự.
Trump cần đi xa hơn, tận dụng mọi công cụ có thể để ép Việt Nam thực hiện những thay đổi kinh tế và chính trị sâu rộng, từ đó làm suy yếu ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực.
Phép Thử Cho Nghệ Thuật Đàm Phán Của Trump
Trump đang đứng trước một cơ hội hiếm có để tái định hình quan hệ Mỹ-Việt.
Liệu ông sẽ chỉ coi Việt Nam là một đối tác thương mại đơn thuần, gây áp lực để họ mua nhiều hàng hóa và vũ khí Mỹ?
Hay ông sẽ nhận ra rằng một Việt Nam dân chủ là đồng minh tốt nhất trong cuộc đối đầu với Trung Quốc?
Câu trả lời rất rõ ràng: Trump không nên vội vã trang bị vũ khí cho Hà Nội.
Thay vào đó, ông phải sử dụng lợi thế kinh tế của Mỹ để buộc chính quyền Việt Nam đi xa hơn trong cải cách.
Nếu Việt Nam muốn sự ủng hộ của Mỹ, họ phải chứng minh rằng họ xứng đáng—không chỉ bằng việc mua hàng Mỹ, mà bằng cam kết thực sự đối với tự do và dân chủ.
Lãnh đạo cộng sản Việt Nam không thể được tin tưởng để bảo vệ lợi ích của Mỹ, trừ khi họ thay đổi chính mình.
Trump là một nhà kinh doanh, nhưng ông cũng là một chiến lược gia.
Nếu ông thực sự muốn phá vỡ quyền lực của Trung Quốc, ông phải tận dụng mọi công cụ—không chỉ là sức ép kinh tế, mà còn là đòn bẩy chính trị—để đảm bảo rằng Việt Nam đi theo con đường tự do, chứ không chỉ là một giao dịch quân sự tạm thời.
Ls. Vũ Đức Khanh
28/03/2025
